حیدرزاده
عطر خوش گل محمدی حتی از ماسکی که زده ای عبور می کند و لذت می بری از استشمام این بوی خوش و این همه زیبایی که در آخرین ماه بهار در حال رخ نمایی است. تپه ای صورتی رنگ، نوازشگر چشمانت می شود و به تو خوش آمد می گوید؛ تپه گل های دست چین محمدی، منتظر مشتریانی است که آن ها را برای گلاب گیری یا خشک کردن می برند.
در این گلستان که قدم بزنی فراموش می کنی دلهره های کرونایی 3 ماه گذشته را و فقط زیبایی و عطر دلپذیر گل را حس می کنی دور از هر دغدغه ای اما وقتی پای صحبت های تولیدکنندگان گل محمدی بنشینی تازه به پشت صحنه ای وارد می شوی که گویا قصه قدیمی و تکراری برای آن هایی است که در این وادی گام گذاشته اند؛ قصه ای که نبود بازار فروش و ثبات نداشتن در آن یک طرف ماجرا و طرف دیگر دیر پرداخت کردن مبالغ از سوی شرکت های خریدار گل است.
خارهای مشکلات کشت گل محمدی گاهی برای شان به قدری جانکاه می شود که می خواهند آخرین بوسه را بر گلبرگ های آن بزنند و عطایش را به لقایش ببخشند اما مگر می شود از این نعمت خوشبو به راحتی گذشت؟ به خصوص برای آن هایی که عاشقانه و با هزار امید به این وادی آمده اند.
جلوگیری از خام فروشی
در حاشیه جنوبی بجنورد یعنی فاصله ای کمتر از 3 کیلومتر تا شهر، در روستای خداقلی، تعدادی زن و کودک در حال جمع آوری گل هستند تا به ازای هر کیلو، 2 هزار و500 تومان مزد دریافت کنند. گل های خوشبو درون کیسه های کوچک و بزرگ جمع و در گوشه ای از باغ تلنبار می شود و فردا دوباره روز از نو و روزی از نو، غنچه های نیمه باز از خواب ناز بیدار می شوند تا با دستان کارگران زحمتکش چیده شوند. «وحدانی» پرورش دهنده گل محمدی در این مزرعه است که 3 هکتار زمین را به کشت این گل اختصاص داده است. او می گوید: از سال 93 فعالیت در این عرصه را آغاز کردم و تقریباً 20 نفر در این مزرعه مشغول به کار شده اند و سعی می کنیم در این مکان علاوه بر گل محمدی نهال نیز تولید و عرضه کنیم.
به گفته او، با توجه به این که گل محمدی یک دفعه شکوفا می شود فروش آن بزرگ ترین مشکل است زیرا باید برای گلاب گیری به سرعت فروخته و در غیر این صورت خشک شود.
او با اشاره به این که اگر خام فروشی نکنیم به نفع ماست، می افزاید: بیشتر مشاغل خانگی برای خریدن گل ها مراجعه می کنند و هر کیلو گل را بین 13 تا 14 و حتی 11 هزار تومان عرضه می کنیم و چاره ای نیست در حالی که اگر خام فروشی نشود ارزش افزوده را در پی خواهد داشت.
نبود بازار خوب و مطمئن
از سوی دیگر، یکی از کشاورزان فاروجی که به گفته خودش از 5 سال قبل زمینی را که در آن گندم و جو کشت می کرد به کاشت گل محمدی اختصاص داده است، اظهارمی کند: با تشویق یکی از کارشناسان کشاورزی و با توجه به این که برای تامین آب زمین ام دچار مشکل بودم، تغییر الگو دادم و به کشت گل محمدی رو آوردم.
او که به ذکر نام خود در این گزارش تمایلی ندارد، از نبود بازار خوب و مطمئن برای فروش محصولاتش گلایه مند است و از مسئولان انتظار دارد وقتی کشاورزان را برای برنامه و طرحی ترغیب می کنند، در زوایای مختلف از آن ها حمایت کنند تا با اطمینان خاطر به کارشان ادامه دهند.
او از روزی می گوید که با هزار آرزو، گندم زارش را به گلستان تبدیل و با دیدن به گل نشستن آن ها از ته دل ذوق کرد اما حالا باید زانوی غم بغل بگیرد زیرا کرونا از یک سو و سرمازدگی از سوی دیگر اوضاع را برایش قمر در عقرب کرده و فقط به این امید است که امسال محصول باقی مانده اش را بتواند به طور نقد بفروشد تا دردی از دردهایش دوا شود.
بساط گلاب گیری
این روزها در برخی خانه ها بساط گلاب گیری برپاست و برخی زنان خانه دار با خریدن گل محمدی، سعی می کنند درآمدی داشته باشند. اگرچه برخی گلستان ها دستگاه گلاب گیری دارند و صاحبان شان قسمتی از فضا را به خشک کردن گل محمدی اختصاص داده اند اما معتقدند این موارد چندان به صرفه نیست. یکی از پرورش دهندگان گل محمدی در این خصوص می گوید: بخش زیادی از مشتریانم به شکل خرده هستند و اگرچه همان جا پول نقد دریافت می کنم اما سود زیادی برایم ندارد و باید شرکت های فراوری بزرگی در استان راه اندازی شود تا گل ها روی دست کشاورزان نماند و البته با قیمت خوبی خریداری شود.
گلاب های تقلبی در بازار
او به موضوع دیگری اشاره می کند که از نظرش مشکل بقیه پرورش دهندگان گل محمدی است و تصریح می کند: تمام هم و غم ما این است که محصولات با کیفیتی را به بازار عرضه کنیم و با توجه به فرایند دشوار گلاب گیری انتظار داریم بتوانیم حرفی برای گفتن داشته باشیم اما تا زمانی که گلاب های تقلبی در بازار جولان می دهند دیگر جایی برای ما باقی نمی ماند که محصولات درجه یک مان را با قیمت واقعی عرضه کنیم.
او یکی از مشکلات اساسی هم صنفی های خود را فعالیت کارگاه هایی می داند که به شکل زیرزمینی گلاب ها و اسانس های تقلبی را تولید و حتی با بسته بندی های شکیل وارد بازار می کنند و به نوعی موجب کسادی کسب و کار تولیدکنندگان گل محمدی می شوند.
او که در قسمتی از مزرعه خود گلاب گیری هم می کند، ادامه می دهد: تعداد محدودی از گلاب های تولید شده در این کارگاه به فروش می رسد و وقتی آن ها را به شکل کلی وارد بازار می کنیم به دلیل وجود گلاب های تقلبی که قیمت بسیار پایینی دارند توان رقابت از ما گرفته می شود.
کمبود مراکز فراوری
باید پا به پای توسعه مزارع گل محمدی، مراکز فراوری نیز ایجاد شود و توسعه یابد؛ موضوعی که از نظر یکی دیگر از پرورش دهندگان این گل معطر از مشکلات پیش روی این صنف است.
«محمدی» می گوید: افزایش کارگاه های صنعتی فراوری و عصاره گیری گل محمدی در حالی که در چند سال اخیر بر فعالان عرصه کشت گل محمدی اضافه شده است، ضرورت و اهمیت دارد در حالی که این موضوع مورد غفلت واقع شده است.
او ادامه می دهد: هر سال گل های تولید شده مزرعه ام را به یکی از کارخانه های مشهد می فروشم در حالی که اگر مراکز فراوری استان توسعه یابد و ظرفیت شان بیشتر شود ارزش افزوده در داخل استان اتفاق خواهد افتاد.
مشکل دریافت پول
یکی دیگر از تولیدکنندگان گل محمدی به مشکل دریافت پول در ازای فروش محصولات به واحدهای فراوری اشاره و خاطرنشان می کند: گاهی اوقات بیش از 4 ماه می گذرد اما نمی توانیم طلب خود را دریافت کنیم در حالی که باید پول کارگر، سم، حمل و نقل و ... را پرداخت کنیم.
او می افزاید: سازمان جهاد کشاورزی باید تولیدکنندگان گل محمدی را دریابد زیرا بازار آن ها پرنوسان است و هر واحد گلاب گیری به هر قیمتی که بخواهد گل ها را خریداری می کند و این امر به ضرر کشاورز است.
سطح زیر کشت گل محمدی
در عین حال، «شریکیان» مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی با اشاره به این که کشت گل محمدی در استان توسعه خوبی داشته است، یکی از مشکلات این استان و البته کشور را کاهش شدید منابع آبی می داند که به همین دلیل باید الگوی کشت تغییر کند و به سمت گیاهانی برویم که هم درآمد داشته باشند و هم کشاورز بتواند از منابع آب و خاک بهره برداری کند و پایدار باشد.
او با بیان این که از برنامه های الگوی کشت، توسعه گیاهان دارویی، گل محمدی و زعفران است، می افزاید: در سال 94، 120 هکتار گل محمدی در استان وجود داشت که 120 تن گل تولید می شد و این عدد در سال 98 به 455 هکتار با تولید 304 تن رسید یعنی گلستان های استان حدود 397 درصد رشد داشته چون اقبال مردم خوب بوده است.
او گل محمدی را گیاهی کم آب طلب و کم توقع بر می شمرد و در استان ما که کوهستانی و کوه پایه ای است، قابلیت کشت دارد و در اغلب خاک ها کشت می شود اما در جاهایی که به صورت نیمه آبی یا دیم کشت می شود باید سامانه های آبگیر طراحی شود.
او تصریح می کند: از فعالان این عرصه حمایت های خوبی و در طول سال های اخیر کارگاه ها و کلاس های آموزشی برگزار شده است و اعتبارات لازم را که برای توسعه کشت خواسته اند فراهم و نهال و قلمه ریشه دار مورد نیاز تامین شده است.
وی اضافه می کند: تا 4 سال قبل شاید تولیدکننده نهال گل محمدی در استان نداشتیم اما الان حداقل 2 تا 3 نفر هستند که آن را به طور خاص تولید می کنند و ژنوم هایی دارند که اسانس خوبی تولید می کنند.
به گفته او، بعد از این که کشت و کار گل محمدی انجام شد تا 7 سال می توان از آن محصول بهره برداری و بعد از این مدت می توان آن را جوان سازی کرد. این گیاه در اراضی شیب دار به طور دایم می ماند.
گردشگری گلی
او اظهارمی کند: گردشگری در مزارع گل محمدی را می توان با کمک فرمانداری ها و میراث فرهنگی برنامه ریزی و راه اندازی کرد. می توانیم در این زمینه مانند تعدادی از شهرهای کشور اکوتوریسم خیلی خوبی را پایه گذاری کنیم.
«شریکیان» ادامه می دهد: گل محمدی در سال های دوم و سوم شروع به بار دهی می کند و معمولاً باردهی آن در سال چهارم اقتصادی است و بسته به آبیاری گیاه، برداشت گل از اواخر فروردین شروع می شود و تا 40 روز بسته به منطقه ادامه و جذابیت بسیار خاصی دارد.
او می گوید: اگر کیفیت گل محمدی بالاتر باشد می توان برای اسانس گیری هم استفاده کرد که این اسانس با قیمت دلار معامله می شود.
او می افزاید: اسانس تمام عطرهای دنیا که بهترین برند آن مربوط به کشور فرانسه است از گل محمدی تهیه می شود و حتی از این گل در چای و دمنوش استفاده می کنند.
او خاطرنشان می کند: در جاجرم کارگاه فراوری و بسته بندی گیاهان دارویی وجود دارد که تولیدکنندگان می توانند از آن استفاده کنند.
او اضافه می کند: هنوز تسهیلات امسال ابلاغ نشده است ولی ما مشاوره های فنی را می دهیم، مراکز عرضه تولید نهال گل محمدی را در استان راه اندازی کرده ایم، برای بخشی تامین یارانه می کنیم و به بخشی اگر شرایط مهیا باشد تسهیلات می دهیم.