دیابت، یکی از خطرناک ترین، پرهزینه ترین و پرعوارض ترین بیماری هاست و به خاطر عوارض آن، حتی سخت تر از سرطان است. این بیماری در بین بیماریهای غیر واگیر در دنیا، سریع ترین رشد را دارد و چهارمین عامل مرگ و میر نیز به شمار میرود. واقعیت این است که هر چه اپیدمی این بیماری گستردهتر میشود هزینه آن هم افزایش پیدا می کند. «یزدانی»، مدیر گروه بیماری های غیرواگیر معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی می گوید: ۱۴ هزار و ۱۱۱ بیمار دیابتی در استان شناسایی شده اند اما انتظار می رود حدود ۳۰ هزار نفر در استان به این بیماری مبتلا باشند.
به دلیل اهمیت این بیماری، همزمان با روز جهانی دیابت و با توجه به قرار داشتن در هفته ملی دیابت، درخصوص بایدها و نبایدهای مواجهه با این بیماری با دکتر «مریم پورآدینه»، مدیر گروه سلامت، خانواده و مدارس معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی گفت و گو کرده ایم تا نکات کلیدی بیشتری درباره دیابت بدانیم. این پزشک به پرسش های ما درباره این بیماری مهلک پاسخ داده است.
بیماری دیابت یا قندخون چیست؟
بیماری دیابت یا بیماری قند، یک بیماری متابولیکی مزمن است که در آن سوخت و ساز غیرطبیعی در کربوهیدرات ها و قندهای مصرفی روزانه، چربی ها و پروتئین ها وجود دارد.معمولاً هورمون انسولین بیماران مبتلا به دیابت که تنظیم کننده قند خون است دچار اختلال می شود بدین نحو که یا به مقدار کافی ترشح نمی شود یا پاسخگوی میزان مواد غذایی در بدن نیست و بدین جهت هم میزان قند خون بالا می رود. این بیماری دارای ۲ نوع تیپ یک و ۲ است.
تفاوت نوع یک و ۲ بیماری قند در چیست و چه ویژگی هایی دارد؟
در تیپ یک این بیماری، اختلال یا فقدان ترشح انسولین وجود دارد و بیشتر در گروه سنی کودکان، نوجوانان و جوانان دیده می شود، اما دیابت تیپ ۲ با افزایش سن بیشتر دیده می شود.
آیا دیابتی ها، الزاماً چاق و دارای اضافه وزن هستند؟
خیر، مبتلایان به تیپ یک این بیماری ممکن است لاغر و حتی دچار کاهش وزن باشند، اما مبتلایان به تیپ ۲ این بیماری ممکن است هم چاق و هم لاغر باشند و این باور که معمولاً افراد چاق دیابت می گیرند اشتباه و در واقع ممکن است، فردی با قرار داشتن در محدوده نرمال و طبیعی وزن نیز دچار این اختلال و بیماری شود. ابتلا به این بیماری به سابقه وراثتی، داشتن بیماری های زمینه ای و قرار داشتن در معرض بیماری های «ویرال» بستگی دارد. اما نکته مهم و قابل توجه این است که افراد چاق و دارای اضافه وزن بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند و کاهش وزن، به این بیماران در کنترل بیماری بسیار کمک می کند.
برنامه غذایی بیماران دیابتی باید چگونه باشد؟
وعده های غذایی که این بیماران مصرف می کنند باید منظم و در زمان مشخصی و حجم مواد غذایی و میزان کالری دریافتی آن ها باید محاسبه شده باشد تا از نوسان قند خون در طول روز جلوگیری شود، زیرا کاهش میزان قند خون به صورت متوالی در طول روز نیز منجر به ایجاد اختلال در زندگی روزمره این بیماران می شود و کیفیت زندگی آن ها را تحت الشعاع قرار می دهد.نوسان قند خون در طول روز برای این بیماران حتی منجر به ایجاد حالت های اورژانسی می شود بنابراین بیماران دیابتی باید برنامه غذایی منظم و رژیم مشخص داشته باشند تا کمتر شاهد افت و خیز میزان قند خون در بدن شان باشند.
این بیماران چه مواد غذایی را بیشتر باید مصرف کنند؟
بهتر است نان های مصرفی آن ها بیشتر از نان های سبوس دار، نان سبزی یا نان سنگک، نان جو و نان چاودار باشد. بیماران دیابتی باید حتماً در برنامه غذایی خود مصرف حبوبات داشته باشند زیرا حبوبات دارای فیبر بالایی هستند و کمک می کنند قندخون مواد غذایی کمتر جذب و هضم شود و منجر به ثبات قند خون در ساعت های طولانی می شود. مصرف غذاهای چرب و سرخ کردنی اصلاً به این بیماران توصیه نمی شود و روش پخت مواد غذایی بیشتر باید آب پز، بخار پز یا کبابی باشد، روغن های مصرفی آن ها باید بیشتر روغن های گیاهی مانند روغن کلزا، روغن تخم کتان، روغن زیتون و دیگر دانه های روغنی باشد. مصرف گوشت های پرچرب برای این بیماران ممنوع است و باید گوشت های کم چرب و گوشت سفید مصرف کنند.شیر و لبنیات مصرفی آن ها هم باید کم چرب باشد و از لبنیات خانگی کمتر استفاده شود و از مصرف پنیرهای شور به دلیل این که در معرض ابتلا به بیماری فشار خون هستند نیز خودداری شود.یکی از اصول مهم در برنامه غذایی دیابتی ها استفاده از سبزی و میوه فراوان است به ویژه سبزی ها که قند خیلی کمی دارند و باید حداقل ۵ سهم از برنامه غذایی این بیماران را شامل شود.میوه ها نیز باید ۲ تا ۳ سهم برنامه غذایی روزانه این بیماران باشد، اما کسانی که مشکل قند کنترل نشده دارند از مصرف میوه های دارای قند بالا مانند انگور، خربزه و هندوانه خودداری کنند و میوه هایی مانند سیب، گلابی یا مرکبات را جایگزین این میوه ها قرار دهند.
آیا این بیماری درمان قطعی دارد؟
بیماری دیابت از جمله بیماری هایی است که درمان قطعی ندارد و بیمار باید همیشه در طول عمر این بیماری را کنترل کند.
بیماری قند خون منجر به ابتلا به چه بیماری های دیگری می شود؟
در صورتی که قند خون در میزان طبیعی و نرمال نباشد منجر به بروز بیماری های مختلفی مانند بیماری های قلبی-عروقی، بیماری های کلیوی و فشار خون می شود.
بهترین روش برای کنترل این بیماری چیست؟
نخستین و مهم ترین شیوه کنترل دیابت، رعایت رژیم غذایی و تحرک بدنی مناسب برای افراد است و توصیه می شود حتماً بیماران مبتلا به دیابت این اقدامات را انجام دهند، زیرا افزایش فعالیت های فیزیکی یکی از راه های قرارگیری فرد در محدوده وزن نرمال است.
توصیه شما به بیماران مبتلا به قند خون چیست؟
به افراد دارای اضافه وزن توصیه می شود با روش های علمی و تایید شده و با استفاده از رژیم های غذایی معتبر کاهش وزن داشته باشند تا به محدوده وزن استاندارد برسند و در کنار کاهش وزن، تغذیه مناسب و سالمی داشته باشند. دومین توصیه این است که این بیماران مصرف مواد قندی به ویژه قندهای ساده مانند قند، شکر، بیسکویت، کیک، شیرینی ها و مرباها و بسیاری دیگر از مواد خوراکی را که محتوی قندهای ساده هستند، بسیار کم کنند. باید توجه داشت که مصرف این خوراکی ها برای مبتلایان به دیابت کاملاً ممنوع است. از طرفی توصیه می شود وعده های غذایی در 3 وعده اصلی صبحانه، ناهار و شام مصرف و 3 میان وعده هم در بین آن ها گنجانده شود.ورزش های ساده مانند پیاده روی هم به این بیماران توصیه می شود به نحوی که باید ۳۰ تا ۴۰ دقیقه در روز پیاده روی سبک داشته باشند و در صورت نیاز، یک مشاور تغذیه را در برنامه کنترل دیابت خود قرار دهند.