باغ ایرانی در حال ویرانی، میراث در تدارک رضایت شهردار برای آبادانی
تعداد بازدید : 18
مصداق نوشدارو پس از مرگ سهراب نشود
نازلی حیدرزاده
باد در لا به لای گیسوان طلایی گندمزار می پیچد، از آن عبور می کند و به «کوشک علی آباد» سر می زند؛ بنایی که 150 سال عمر دارد اما به زور خود را سرپا نگه داشته است. باد هوهوکنان از آن جا هم می گذرد و جاده روستای علی آباد بجنورد را در پیش می گیرد. حالا باد رفته و شاید تکه هایی از بنا را با دستان زمخت خود ساییده است و تنها من مانده ام و بنایی کهن که چین و چروک تنش را زیر سفیداب پنهان کرده است اما تَرَک های دیوارها حکایتی دیگر دارد، حکایتی تلخ از غریب بودن آن.
برای رسیدن به این بنا از مسیری عبور کرده ام که روزگاری دو طرفش را درختان دربر گرفته بودند تا جلوه ای زیبا از یک باغ ایرانی را به رخ بکشند اما حالا تنه های بریده شده درختان به صف ایستاده اند تا یادآور آن روزهای سبز و پرطراوت باشند. اما اکنون کجایند آن درختان سرو، چنار و اقاقیا که شانه به شانه هم ایستاده بودند و تو را برای رسیدن به کوشک همراهی می کردند؟ فقط 2 درخت در گوشه ای برگ های خسته خود را به دست نسیم سپرده اند و ملخ ها هم از گندمزاری که در همسایگی بناست آمده اند و در این مکان تاریخی پشتک وارو می زنند!
تاریخ خاک خورده کوشک
گفته می شود «ناصرالدین شاه در سفر خود، باغ علی آباد را که متعلق به حکمرانان شادلو بوده بنای سهام الدوله ذکر کرده و کوشک میان آن را کلاه فرنگی نامیده است» که نشان از اهمیت این بنا در گذشته دارد. اما دیگر از این باغ ایرانی که روزگاری برو بیایی داشت خبری نیست و کوشک به شکل نیم بند، مانده است تا برای مان از گذشته ای دور بگوید؛ از روزگار جوانی اش، از روزهایی که نمایی زیبا از یک باغ ایرانی داشت و می توانست در این نقطه از استان پذیرای گردشگران از نقاط مختلف کشور باشد به خصوص که کنارگذر شمالی هم از کنار آن می گذرد. کوشک در 2 طبقه ساخته شده است و از ۴ جهت، در دارد.
وسط بنای همکف، آثار حوضی دیده می شود که در گذشته کاشی کاری شده بود اما مانند خود بنای کوشک، خاک تاریخ روی آن پاشیده شده است. از پله های باریک بالا می روم تا به طبقه دوم برسم، دیوارهای تَرَک خورده، گویی دهان باز کرده اند تا دردشان را بگویند و فریادرسی پیدا شود و از فروریختن و غریب ماندن شان رها شوند.خانه های مسکونی روستای علی آباد در همان نزدیکی پیداست و خودروها هم در فاصله ای نه چندان دور در جاده حرکت می کنند بی خبر از وجود چنین بنای تاریخی در حالی که اگر این مکان مورد بی مهری قرار نمی گرفت می توانست چه بسا مثل باغ ماهان کرمان، دولت آباد یزد و فین کاشان، فضای گردشگری باشد اما به دلیل متروک ماندن و رها شدن حتی کمتر بجنوردی از وجود آن باخبر است چه برسد به این که گردشگران و مسافران از وجود آن اطلاع داشته باشند.
ساختار باغ
به گفته دکتر «علی اکبر وحدتی»، پژوهشگر و باستان شناس خراسان شمالی، «کوشک علی آباد» نمونه ای از یک چهارباغ ایرانی در شمال شرقی شهر بجنورد است که حدود 10 هکتار وسعت دارد و این کوشک در مرکز باغ و در محل تقاطع دو محور اصلی باغ ساخته شده است. در وسط بنای طبقه همکف حوض خانه ای ایجاد شده است که آب جاری در محور اصلی پس از جمع شدن در این حوض کاشی کاری شده در امتداد محور جریان و به سمت ورودی بنا امتداد می یابد.او به حوض خانه با سقف گنبدی با کاربندی های گچی زیبا اشاره می کند که دیوارهای آن با طاقچه های مختلف تزیین و در طبقه بالا اتاق های مسکونی در دو سوی گنبدخانه ایجاد شده است.
او در مورد بنای کوشک هم می گوید: این بنا با پی سازی سنگی، دیوارهای خشتی و سقف تیرپوش ساخته و نمای بنا با قاب بندی های گچی و طاق نماهای زیبایی تزیین و کف حوض خانه و اتاق های مسکونی با آجر ختایی فرش شده است.
به گفته او، در امتداد محور اصلی که روند شمالی- جنوبی دارد درختان سرو، چنار و اقاقیا و تا سال های اخیر بازمانده های آن ها وجود داشتند و به دلیل خشکسالی و آبیاری نشدن از بین رفته اند. این باغ از قنات علی آباد و با استخری که در فاصله کمی در شمال باغ وجود دارد آبیاری می شده و به دلیل اختلافاتی که در برداشت آب وجود داشته به تدریج باغ خشک و کوشک آن تخریب می شود.دکتر «وحدتی» ساختار باغ را به صورت چهاربخشی ذکر می کند که توسط 2 محور متقاطع ایجاد و هر بخش به 4 بخش کوچک تر تقسیم می شد و در مرکز تقاطع 2 محور اصلی کوشک ساخته شده بود و این الگو نمونه واقعی یک چهارباغ ایرانی است که در شمال خراسان منحصر به فرد به شمار می رود.
به گفته این باستان شناس، طرح مرمت و احیای باغ علی آباد در سال 1387 تهیه و تصویب و پس از آن چند نوبت بنای کوشک مرمت شد. با وجود این احیای باغ در گرو تامین آب مورد نیاز برای آبیاری و غرس درختان و نگهداری از آن هاست که به دلیل توافق نداشتن مالکان در نحوه بهره برداری تاکنون این موضوع محقق نشده است.
اثری با الگوی باغ ایرانی
در عین حال، سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی، کوشک علی آباد را یکی از آثار ارزشمند و اثری با الگوی باغ ایرانی برمی شمرد که با توجه به این که در خارج از محدوده شهر قرار دارد حفاظت از آن دشوار است اما این اداره کل هر سال آن را مرمت اضطراری می کند تا بنا در حالت پایداری باشد و مشکلی برایش پیش نیاید.
«مستوفیان» می گوید: میراث فرهنگی مالک این بنا نیست و در اختیار ستاد اجرایی فرمان امام (ره) است که سه دانگ آن فروخته شده است و بقیه اش را هم می خواهند بفروشند.او ادامه می دهد: فردی که آن را خریده قصد دارد بقیه اش را هم بخرد و ما به این مالک گفته ایم طبق چه ضوابط و برنامه هایی می تواند آن جا کار کند زیرا این مکان با توجه به موقعیت خوبش، ظرفیت این را دارد که به عنوان الگوی باغ ایرانی مرمت و احیا و به فضای گردشگری تبدیل شود. او خاطرنشان می کند: درباره این باغ با شهردار صحبت کردیم و قرار است در یکی، 2 روز آینده بازدیدی داشته باشیم و شهردار برای کمک اظهار علاقه کرد که آن را تملک یا در ایجاد فضای سبز و باغ به ما کمک کند.
به گفته او، هر سال برای مرمت و حفظ بنای کوشک علی آباد هزینه می شود، درختان این باغ نیز به دلیل رسیدگی نشدن خشک شده اند و سعی می کنیم با شهرداری برای احیای این باغ به تفاهم برسیم زیرا باغ های ایرانی که در استان داشتیم از بین رفته اند و تنها باغی که فضای معماری کوشکش باقی مانده کوشک علی آباد است و در صورت احیا می تواند مانند باغ های ایرانی که در برخی استان ها وجود دارد مورد بهره برداری قرار گیرد و برای شهرداری درآمد پایدار ایجاد کند.
او خاطرنشان می کند: تاریخ و هویت شهر مربوط به همه مردم است و همه دستگاه ها باید پای کار بیایند تا آثار تاریخی که بخشی از حافظه و هویت فرهنگی شهر است حفظ شود.
یادگاری هایی روی دیوارهای کوشک
کوشک علی آباد را در حالی ترک می کنم که خورشید در حال غروب کردن و آخرین نورش را روی دیوار بنا پاشیده است، مردی کیسه زباله ای را روی دوشش جا به جا می کند و وارد کوشک می شود تا زیر سقف این بنا پناه بگیرد. هنوز یادگاری هایی که روی دیوارهای کوشک نوشته شده است زیر نور کم جان خورشید دیده شده است و چقدر باعث تاسف است دیدن یادگاری هایی که روی یادگار گذشتگان ما حک شده است. کوشک علی آباد، برای آباد شدن دوباره و استفاده گردشگران از آن راه درازی در پیش دارد.