گروه فرهنگ و هنر- هنر تعزیه خوانى نمایانگر بخشی از فرهنگ غنی ایرانی- اسلامی است. هر گاه در جهان از مراسم ملى یا نمایش هاى ملى سخن به میان مى آید نام تعزیه خوانى ایران به گوش مى خورد که حتى جاى خود را در میان سبک هاى اجرایی نمایش باز کرده است. این هنر که بیشتر در ماه محرم اجرا مى شود در یونسکو هم ثبت شده است. اما سابقه فعالیت هنر تعزیه در استان چگونه بوده و چه افرادی برای زنده نگه داشتن آن فعالیت کرده اند؟ اوضاع فعلی این هنر چگونه است؟ برای آگاهی از پاسخ این سوالات سراغ یکى از داوران قدیمی و فعالان نام آشنای هنر تعزیه رفتیم.
حاج «قاسم مهرنیا» ملقب به خادم بجنوردی، پیر غلام اهل بیت(ع)، بیش از 50 سال است که مشغول خدمت به عاشقان حسینى است. وى در چند برنامه سوگوارى و تعزیه، داور و سرداور و مدتى هم جزو انجمن تعزیه خوانان بجنورد بوده و در برنامه سوگوارى که در سال ١٣٨٤ در استان برگزار شد، ناظر کار داورى بود.
«حاج قاسم» از شاعران آیینی هم است و بسیارى از اشعار دو کتاب وی شامل «قطره اى از قلزم» و «پرواز پرندگان با هم زیباست»، آیینى است.
عصر یکی از روزهای دهه اول محرم برای گفت و گو با این چهره شاخص فرهنگی به محل هیئت دیوانگان حسینى بجنورد رفتیم؛ جایی که سال هاست حاج «قاسم مهرنیا» در آن جا به عاشقان حسینى خدمت مى کند. او از شرایط گذشته و حال هنر تعزیه گفت و در پایان دو خاطره جالب از اجراى این مراسم مذهبی برایمان تعریف کرد. گفت و گوی ما با «حاج قاسم» را در ادامه می خوانید.
درباره جایگاه گذشته و فعلی هنر تعزیه در خراسان شمالی بگویید.
هنر تعزیه سابقه دیرینه ای در کشور دارد و بعضى از محققان آن را به زمان دیلمیان نسبت دادند، حتى نسخه هایی از سیاوش شاهنامه داریم. تعزیه خوانى در گذشته در زمان قاجار در تکیه دولت انجام مى شد. در زمان پهلوى، تعزیه خوانى رونق سابقش را از دست داد و حتى قدغن شد اما بعضی از روستاها این برنامه را تعطیل نکردند که مى توان از روستاهاى فیروزه و بدرانلو نام برد.
بعد از پیروزى انقلاب اسلامى، انجمن تعزیه خوانى در تهران تشکیل شد که خیلی از تعزیه خوان ها را زیر پوشش خود قرار داد و حتى گروه هایی را به خارج کشور فرستاد و خیلی مورد استقبال قرار گرفت. الان تعزیه خوانى در همه جاى کشور رواج دارد. در استان ما بسیارى از پیش کسوتان این هنر به رحمت خدا رفته اند اما جوان ها کار را در دست گرفته اند ولی حمایت ها بسیار اندک و ناکافی است.
با توجه به این که با خیلی از این گروه ها در ارتباط هستم مطلع هستم که هزینه هاى زیادی مثل لباس و ادوات جنگی و شرایط سختى براى اجرا دارند و حمایت ها هم کم است.
اگر حمایت ها از این هنر اسلامى بیشتر شود قطعاً رونق بیشترى خواهد گرفت.آن طور که من از دوران نوجوانى ام یعنی حدود ٦٠ سال قبل به یاد دارم، 7 هیئت دسته روى در بجنورد داشتیم که در عاشورا از حسینیه به سمت امامزاده سیدعباس(ع) حرکت مى کردند. چند تا از این هیئت ها تعزیه خوانى هم داشتند و تعزیه روى در حرکت داشتند به گونه ای که پیشاپیش هیئت حرکت مى کردند و تخت روان هایی داشتند که در آن بارگاه یزید، گهواره حضرت على اصغر(ع) و غیره بود و چند نفرى آن تخت ها را حمل مى کردند.
چند نفر اولیاخوان و چند نفرى هم اشقیاخوان بودند. اولیاخوان ها سبزپوش، اشقیاخوان ها قرمز پوش و بعضی ها مثل حر، سفید یا زرد مى پوشید. این ها در صف هایی منظم حرکت مى کردند اما اشقیاخوان ها براى نشان دادن شرارت با اسب ها به تاخت مى رفتند. آن ها در حوالى معصوم زاده 3 ساعت جریان روز عاشورا از شهادت حر تا شهادت امام حسین(ع) اجرا مى کردند.
الان تعزیه خوان هاى خوبى در بجنورد، گرمه، جاجرم، خراشا، سنخواست، شیروان و روستاهاى اطراف بجنورد مثل فیروزه، بدرانلو و بوربور داریم. هر سال در روزهای تاسوعا و عاشورا در امامزاده سیدعباس(ع) برنامه تعزیه داریم.
چند بار در گذشته در استان سوگواره هاى خوبی برگزار کردیم و یک بار هم تعزیه خوان هاى برجسته را به برج میلاد بردیم و برنامه هایی را اجرا کردیم که مورد استقبال بازدیدکننده هاى این برج قرار گرفت.
چه افرادى براى زنده نگه داشتن هنر تعزیه در استان تلاش کردند؟ مهم ترین افراد فعال در نقش هاى مختلف تعزیه در منطقه را معرفی کنید.
این ها افراد عاشقی هستند که براى زنده نگه داشتن این هنر ایرانى مذهبى تلاش مى کنند و به دلیل ارادت به امام حسین(ع) همچنان در حال فعالیت هستند. استاد «حسین شیردل» را به اسم «آته شمر» و حاج کربلایی «اسدا... فیروزه اى» را هم به اسم «کربلایی اسدا... شمر» مى شناسند. حاج «اسدا... اصغرزاده» را که از اهالی پاى توپ بجنورد بود هم به اسم «اسدا... شمر» مى شناسند. حاج آقاى «معنوى» که از قاریان برجسته بود نقش «امام حسین(ع)» را در تعزیه بازى مى کرد.
حاج «محمد دهگاهی»، حاج آقاى «موسوى» و «حسین عطایی» معروف به «حسین بابا» نقش اولیا را بازى مى کرد. آقای «محمد معنوى» نقش «حضرت سکینه(س)» را در تعزیه بازى مى کرد. همه این بزرگواران که نام بردم به رحمت خدا رفتند. «محمد صدرى» تنها بازمانده نسل قدیم تعزیه خوانى است که از اولیا خوان ها بوده و الان دوران کهولت را سپرى مى کند.
از آن هایی که در قید حیات هستند و کار مى کنند مى توانم از استاد «ابراهیم جعفری»، استاد «پارساپور» و استاد «قنبرعلى» نام ببرم که همگی آن ها بالای 60 سال و بیشتر علاقه دارند در این سن، نسل جدید تربیت کنند. آقاى «ا... یار» هم بیشتر نقش «حضرت ابوالفضل» را بازى مى کند.
استاد «جعفرى» و استاد «پارساپور» کلکسیونى از لباس و ادوات جنگی تعزیه دارند. استاد «جعفرى» حدود٢٠٠ نسخه تعزیه دارد. افراد دیگرى هم مثل استاد «قنبرعلى» و استاد «نامور» را هم داریم که در این عرصه فعال هستند.
به نظرم با حضور چنین اساتیدی باید در طول سال کلاس هایی برگزار شود تا جوان ها با این هنر بیشتر آشنا شوند و تعزیه خوان های جدیدی تربیت کنیم.
متولیان فرهنگى براى زنده نگه داشتن تعزیه چه کارهایی کردند و چه کارهایی لازم بود و هست که انجام دهند؟
متولیان قبل انقلاب که علاقه اى نداشتند اما از متولیان فعلی انتظار داریم که براى زنده نگه داشتن این هنر اصیل ایرانى- اسلامى توجه بیشترى کنند. امسال بعد از کم شدن کرونا در بیست و یکم ماه مبارک رمضان شاهد چند اجرا در امامزاده سیدعباس(ع) بجنورد بودیم. این گروه ها براى این که مستعمان راحت باشند هر کدام ٣٠٠ صندلی کرایه کرده بودند اما با توجه به استقبال زیاد مردم، باز هم عده اى سرپا مراسم را تماشا کردند.
از متولیان انتظار داریم مثل بقیه هنرها به تعزیه هم توجه کنند چرا که تعزیه خوانى هنر نمایشی است.
این افراد و گروه ها احتیاج به حمایت مادى و معنوى دارند. باید الان در ماه محرم و صفر مثل قبلاً که سوگواره برگزار کردیم، باز هم برگزار شود تا بتوانیم از دل این سوگواره استانى، گروه ها و افراد برتر را به سوگواره ملى ببریم. حتى می توانیم از تعزیه خوان هاى برتر کشور دعوت کنیم که به استان مان بیایند.
در گذشته تعزیه خوانى به اسم «میرزاى شاهرودى» که به بجنورد مى آمد یک ماه در حسینیه منتظرى اجرا مى کرد که بسیار مورد استقبال مردم بود اما نکته جالب این جاست که او که از تعزیه خوان هاى برتر کشور بود، از نسخه هاى شاعر بجنوردی، «ناطق بجنوردی»، استفاده مى کرد که نشان از توانایی بالای ما در این هنر دارد.
چند خاطره جالب از اجراى مراسم تعزیه خوانى در استان مان تعریف کنید.
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی که تعزیه خوانى قدغن بود در روستاى فیروزه مراسمى برگزار شده بود، به نقل از استاد «غیب ا... فیروزه اى» تعریف می کنم که چند ژاندارم براى جلوگیرى از مراسم روز عاشورا مى روند اما کدخدای روستا آن ها را به داخل اتاقی می برد و صبحانه مفصلی تدارک مى بیند و در اتاق را روى آن هاى قفل مى کند و در تمام مدت اجراى مراسم تعزیه ژاندارم ها مجبور بودند که از پنجره همان اتاق که به مراسم مشرف بوده، آن را تماشا کنند.
در یکى از تعزیه خوان هایی که در بجنورد برگزار شده بود بازیگر نقش شمر به بازیگر نقش مقابل ضربه محکمى مى زند که از بس در نقشش فرو رفته بود باعث شده بود کنترل شدت ضربه از دستش در برود و بازیگر آن نقش نتواند دیگر به ادامه نقشش بپردازد.
دانلود تمام صفحات این نسخه
گفت و گو با حاج «قاسم مهرنیا» پیرغلام اهل بیت(ع) درباره هنر تعزیه خوانى در استان
ارسال دیدگاه
ضمن تشکر از بیان دیدگاه خود به اطلاع شما رسانده می شود که دیدگاه شما پس از تایید نویسنده این مطلب منتشر خواهد شد.
همزمان با آغاز فعالیت هیئت عزاداری «قاصدان نینوا» در بجنورد توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان شمالی، تعزیه خوانی در این هیئت با استقبال قابل توجهی از سوی اهالی مرکز استان رو به رو شده است. برنامه های این هیئت در حسینیه جاجرمی از ساعت 16 آغاز می شود و این برنامه ها تا 13 مرداد ادامه خواهد داشت. به جز تعزیه خوانی، سرود، قصه گویی و شعرخوانی هم دیگر برنامه های هیئت «قاصدان نینوا» را تشکیل می دهد که مسئولیت اجرای این برنامه ها را کودکان و نوجوانان برعهده دارند.
فیلم تئاتر «طفل و تیر و تشنگی» 16 و 17 مرداد اکران آنلاین می‌شود. این فیلم تئاتر «طفل و تیر و تشنگی» به کارگردانی «حجت‌ا... ناظری» همزمان با تاسوعا و عاشورای حسینی در قالب طرح نذر فرهنگی به‌صورت رایگان در پرتال اینترنتی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دسترس علاقه‌مندان و عزاداران سالار شهیدان، امام حسین (ع) قرار خواهد گرفت. علاقه‌مندان و عزاداران سرور و سالار شهیدان می‌توانند با مراجعه به پایگاه کانون به نشانی cinema.kpf.ir در تاریخ های یاد شده به تماشای این فیلم تئاتر بنشینند.
