چرخه معیوب درمان اعتیاد
چرخش ترک اعتیاد در دور باطل
صدیقی
یک پای ثابت کمپ ها و به گفته خودش بیش از 20 بار است که بین آنها در رفت و آمد است و معلوم نیست تا کی این روند ادامه داشته باشد. وقتی از او می پرسم چرا دوران پاکی اش دوام ندارد در پاسخ می گوید: «چه توقعی دارید، هر بار که پاک از کمپ بیرون می رفتم آیا کسی کاری برایم کرد و سراغی از من گرفت؟ آیا متولیان امر به من آموزش دادند که چگونه در دوران پاکی رفتار و عمل کنم؟ معلوم است وقتی نه شغلی و نه درآمدی داشتم و از همه مهم تر حمایت خانواده را نداشتم باز همان دوستان هپروتی ام مشاور و راهنمایم می شدند و پایم می لغزید و دوباره همان آش و همان کاسه بود.»
استان در جایگاه ششم اعتیاد در کشور
آن چه پیداست چرخش این قبیل افراد معتاد در دور باطل است که با صرف هزینه های گزاف، همچنان پاک شدن آن ها از اعتیاد اندر خم یک کوچه باقی مانده است.
تعداد معتادان در استان طبق برخی آمارها به بیش از 63 هزار نفر می رسد یا به عبارتی بیش از 7 درصد جمعیت خراسان شمالی را شامل می شوند که میانگین شروع اعتیادشان از 30 سالگی است و همین امر استان را در جایگاه ششم کشور قرار داده است.
به گفته کارشناس درمان و حمایت های اجتماعی شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر خراسان شمالی، اگر چه استان از لحاظ تعداد افراد معتاد در بالای جدول کشور قرار دارد اما از طرفی جای امیدواری است که در بحث مصرف مواد صنعتی و افراد تابلو(تزریقی) در رده پایینی قرار دارد.
تغییر نگرش به افراد معتاد به عنوان بیمار یکی از مشکلات مهم اجتماعی است که برای رهایی آن ها از دام اعتیاد مراکز اقامتی میان مدت ترک اعتیاد (کمپ) با نظرات متفاوت مسئولان و مردم ایجاد شده ولی میزان اثر بخشی این مراکز واقعاً چقدر است؟
در این باره سوالات زیادی پیش می آید که آیا صرفاً احداث مراکز بهبود (کمپ) که در بیشتر مناطق شهری و روستایی قارچ گونه رو به افزایش است در درمان افراد معتاد تاثیرگذار و این مراکز به چه میزان در بهبود و رهایی معتادان از بند افیون نقش آفرین است؟
علاوه بر این موارد، تاسیس برخی کمپ های ترک اعتیاد در مکان های غیراستاندارد که گفته می شود در مواردی از روش های غیر قانونی برای رهایی بیمار از مواد استفاده می کنند آیا بازنگری و نظارت بیشتری را نمی طلبد؟
دلایل بازگشت به اعتیاد
به گفته یک روان پزشک، شیوه های ترک مواد مخدر از قبیل تریاک و هروئین با شیشه و کراک متفاوت است و برای بازدهی مراکز میان مدت اقامتی (کمپ)، بهره گیری از نیروی متخصص امری ضروری است.
این روان پزشک ادامه می دهد: هدف از برپایی مراکز بازپروری و کمپ های ترک اعتیاد، برگرداندن افراد معتاد به روال عادی زندگی آن هم به صورت دایم برای کاهش آسیب های اجتماعی است که نبود متخصص در کمپ و حمایت های اجتماعی بعد از خروج بیماران بهبود یافته از کمپ های استان به نوعی چرخش در دور باطل است.
به گفته کارشناس درمان و حمایت های اجتماعی شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر خراسان شمالی، چرخه درمان اعتیاد در استان معیوب است زیرا بیش از 90 درصد معتادان پس از طی مراحل درمان و خروج از مراکز ترک اعتیاد (کمپ) بازگشت مجدد به این چرخه را تجربه می کنند.
«فروغیان» دلیل این چرخه معیوب و بازگشت مجدد بیماران را نبود اشتغال، حرفه آموزی، آموزش های مهارت زندگی و حمایت های اجتماعی و خانواده و همچنین پذیرش جامعه ذکر می کند. او می گوید: در استان 16 کمپ میان مدت اقامتی و علاوه بر آن ها دو مرکز اجباری (ماده 16) نیز وجود دارد که تمام هزینه ها و مراحل درمان را دولت پرداخت می کند.
طبق گفته این کارشناس بیش از 15 دستگاه استان عضو کمیته درمان و شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر هستند که هر عضو باید سهم خود را پرداخت کند تا چرخه درمان کامل شود.
وی اضافه می کند: هم اکنون در مراکز اقامتی میان مدت فقط به بحث سم زدایی از جسم فرد معتاد پرداخته می شود که صرفاً نگهداری بیمار در این مراکز منجر به درمان قطعی او نمی شود بلکه باید به روح و روانش نیز توجه شود چون فرد رها یافته تا آخر عمر با این بیماری درگیر است. از این رو بیمار باید مدام رصد شود و در کلاس های مرتبط با بازیابی روحی و روانی شرکت کند.
«فروغیان» ادامه می دهد: کمپ های موجود در استان به صورت تجربی اداره می شوند و از لحاظ علمی و آموزشی تهی هستند که در این زمینه باید فعال تر شوند.
به گفته این کارشناس درمان، خانواده ها به خاطر ذات مواد، اعتمادی به بیمار بهبود یافته ندارند چون فکر می کنند شخص معتاد دیر یا زود دوباره پایش می لغزد، برای همین اکثر افراد بیمار پس از خروج از کمپ به حال خود رها می شوند.
کارشناس درمان و حمایت های اجتماعی شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر، پیشگیری را بهتر از درمان بیان می کند چون به اعتقاد وی اگر یک صدم هزینه های درمان به پیشگیری، آموزش و حمایت از خانواده های آسیب پذیر جامعه اختصاص پیدا می کرد شاید موفقیت بیشتری را در این زمینه کسب می کردیم. بنا به گفته های این کارشناس، بیماران موجود در دو مرکز اجباری مستقر در بجنورد حدود 200 نفر هستند که به طور میانگین هزینه ماهانه درمان هر فرد 2 تا 3 میلیون تومان است و با یک ضرب و تقسیم ساده می توان به هزینه زیاد مراحل درمان پی برد و این هدر رفتن منابع است، البته این منهای هزینه هایی است که سایر افراد معتاد از سوی مراجع مرتبط به کمپ های دیگر در استان معرفی می شوند.
«فروغیان» برای برون رفت از این معضل، سرمایه گذاری در پیشگیری را بهتر از درمان ذکر می کند و می گوید: ما باید قیف مراحل درمان را در استان برعکس کنیم چون اکنون ورودی بیماران به مراکز اقامتی میان مدت (کمپ) زیاد و در عوض خروجی آن خیلی کم و ناچیز و این همان هدر دادن وقت و منابع مالی است.
اعتماد نداشتن به معتادان
یک بیمار بهبود یافته که هنوز یک ماه از دوران پاکی اش نگذشته و دوباره به کمپ بازگشته است، می گوید: بیش از 15 بار است که به کمپ می آیم چون همه آن ها به اجبار بود و من انگیزه ای برای ترک نداشتم.
وی دلایل ناموفق بودن خود را در ادامه دوران پاکی اش این گونه بیان می کند: اول این که خانواده بیشتر ما معتاد هستند و در حاشیه شهر زندگی می کنند، اگر هم معتاد نباشند طرز برخورد با بیماران را بلد نیستند و از طرفی اعتمادی هم به آن ها ندارند، دوم این که بیشتر افراد امثال من نه شغلی دارند و نه حرفه ای در مراکز اقامتی یاد گرفته اند و حتی از سوی متولیان امر بعد از خروج از کمپ حمایت نمی شوند.
با این حال چطور انتظار دارید پاک بمانند چون در زمان نیاز بیماران بهبود یافته به کمک، تنها مددکار و مشاورشان همان دوستان دودی شان هستند نه افراد متخصص، برای همین پای شان می لغزد و دوباره «روز از نو و روزی از نو».
می توان این گونه برداشت کرد که تنها بهزیستی و بهداشت و درمان نمی توانند این مشکلات را رفع کنند چون برای مقابله با این معضل مهم اجتماعی عزم جدی بخش های مختلف حاکمیتی نیاز است، پس بهتر نیست قیف مراحل درمان را برعکس کنیم تا ورودی کم و در عوض خروجی آن بیشتر شود؟