داروخانه طبیعی استان زیر تیغ بهره برداران غیرمجاز
اسدی
این روزها در حاشیه خیابان های اصلی شاهد تصویری از دست فروشانی هستیم که مشغول فروش گیاهان دارویی و برخی گیاهان وحشی خوراکی هستند، زن و مرد و پیر و جوان در بین آن ها دیده می شوند، این تصویر حاصل بارش های خوب آسمانی و زنده شدن دوباره طبیعت و برخی گیاهان کمیاب در گوشه گوشه این استان است. باران زیبای بهاری بهانه ای شد برای گونه های مختلف گیاهان دارویی خراسان شمالی تا سر از خاک بیرون بیاورند و طبیعت استان پر شود از پونه، کاکوتی، چریش، کنگر، دودوی و دیگر گیاهان بومی و محلی استان که جایگاه خاص و ویژه ای در قفسه گیاهان دارویی و خوراکی دارند.
خراسان شمالی داروخانه طبیعی کشور محسوب می شود و تاکنون 175 گونه گیاه دارویی شاخص در این استان شناسایی شده، با این وجود تنها برای بهره برداری از برخی گونه ها در استان طرح تهیه شده است و بقیه زیر تیغ بهره برداری غیر اصولی می روند.
کنگر
یکی از گیاهانی که امروزه توسط روستاییان و برخی دیگر در حاشیه خیابان ها به فروش می رسد، «کنگر» است. یک جوان روستایی که در حال پهن کردن بساط خود در چهارراه مخابرات بجنورد است، می گوید: این کنگرها را از روستای «تاتار» جمع می کنم و برای فروش می آورم.
او که تمایلی به ذکر نام خود در این گزارش ندارد، ادامه می دهد: هر سال در فصل بهار این کار را انجام می دهم اما امسال بارش ها تعداد گیاهان دارویی و خوراکی را بیشتر کرده است و من هم خوشحالم چون پول بیشتری به دست می آورم.
او در پاسخ به این سوال خبرنگار ما که آیا روش اصولی برداشت را می داند یا نه؟ می گوید: آموزشی در این باره ندیده ام اما از پدرم این کار را یاد گرفته ام و سعی می کنم، در زمان برداشت به گیاه آسیب نزنم.
او می افزاید: در این فصل بسیاری از افراد به روستاها و کوه ها می آیند تا از گیاهان دارویی وحشی بهره برداری کنند، بسیاری از این افراد این گیاهان را برای فروش جمع آوری می کنند و برخی شیوه برداشت را نمی دانند و به کلی گیاه را نابود می کنند.
او اضافه می کند: این روزها منطقه ما پر شده است از بهره بردارانی که طمع سود دارند و گیاهان جمع آوری شده را برای فروش می آورند.
کاکوتی و دَودَوی
چند پیرزن به فاصله دو متر از یکدیگر در نزدیکی میدان کارگر، زیر سایه درختان بساط شان را پهن کرده اند، در بساط شان برگ های تازه مو، کیسه های بزرگ «کاکوتی»، گیاه معطر «دودوی» و چند گیاه دیگر دیده می شوند، مشتری ها ازدحام کرده اند و هر کدام در حال خرید مقداری از این گیاهان هستند.
یکی از آن ها که مشتری کمتری دارد، می گوید: هر سال در فصل بهار از این راه چرخ زندگی ام را می چرخانم.
او می افزاید: از گذشته های دور این کار را انجام می دهم و به درستی نمی دانم که آیا نحوه برداشتم درست است یا نه، فقط به فکر جمع آوری بیشتر هستم.
گیاهی نظرم را جلب می کند، بوی خاصی دارد و تعداد کمی از آن را برای فروش آورده است، پیرزن می گوید: ما به این گیاه «دودوی» می گوییم، این گیاه در ماست و دوغ استفاده می شود و علاوه بر معطر کردن آن خاصیت درمانی نیز دارد اما رویش آن نسبت به گذشته در منطقه ما کمتر شده است.
او ادامه می دهد: ما این گیاهان را از منطقه چناران شهر، جمع آوری کرده ایم و کسی مانع این کار نشده است.
175 گونه گیاه دارویی
یک کارشناس منابع طبیعی می گوید: گستره حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در شمال شرق کشور 2 میلیون و 33 هزار و 36 هکتار است که از این وسعت یک میلیون و 400 هزار هکتار مرتع، بیش از 183 هزار هکتار بیابان و 434 هزار و 550 هکتار جنگل است.
«صدری» با بیان این که در عرصههای طبیعی این استان 350 گونه گیاه شناسایی شده که 175 گونه آن جنبه دارویی و صنعتی دارد، اظهارمی کند: بعضی از این گونه های گیاهی به دلیل داشتن خواص درمانی ارزشمند، قابلیت صدور به کشورهای خارجی را دارند.
وی ادامه می دهد: استعداد خراسان شمالی در رویش انواع گیاهان مرتعی، دارویی، صنعتی و معطر به دلیل برخورداری این استان از تنوع آب و هوایی و مناطق دشتی، کویری، کوهستانی و دره ای است؛ ظرفیتی که اگر با سرمایه گذاری و مدیریت مناسب، برای توسعه تولید گیاهان دارویی و اقتصادی کردن آن ها اقدام شود، میتواند سهم بسیاری در رونق اقتصاد و اشتغالزایی این استان داشته باشد.
وی می افزاید: در این استان گیاهان خوراکی و دارویی نظیر کنگر، زرشک، زالزالک، پسته و فندق وحشی، قارچ، درمنه، زیره سیاه، پونه، کتیرا، باریجه، چای کوهی، آنخ، کاکوتی، شیرین بیان، سیب جنگلی، بادام وحشی، مرزه کوهی، گل نیلوفر و نسترن شناسایی شده که هر کدام از این گونه ها منبع عظیمی از ثروت و صنعت محسوب می شود.
این کارشناس اضافه می کند: با این حال این ظرفیت عظیم، به دلایلی مغفول مانده و توسط عموم مورد هجوم قرار گرفته است و بهرهبرداریهای غیر اصولی تیشه به ریشه بعضی از این گیاهان زده است.
فروش گیاهان دارویی ممنوع است
اما مسئول بهره برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی می گوید: بر اساس آمار مرکز تحقیقات استان، خراسان شمالی دارای بیش از 350 گونه گیاه دارویی است و برای باریجه، کتیرا، زرشک، آویشن و مرزه به مساحت حدود 100 هزار هکتار 31 طرح تهیه شده است.
«اسکویی» با بیان این که به کارگیری قرقبان در مناطق مختلف از برنامه های این دستگاه برای جلوگیری از بهره برداری های طبیعی است، ادامه می دهد: جمع آوری این گیاهان به اندازه مصارف خانگی بلامانع است اما جمع آوری برای فروش ممنوع و غیرمجاز است.
وی می افزاید: فروش این محصولات در بازار استان ممنوع است و ماموران این دستگاه در بازه های زمانی مشخصی برای بازدید مراجعه و با موارد موجود در بازار برخورد می کنند.
وی البته به کمبود قرقبان نیز اشاره می کند و می گوید: همین تعداد نیرو نیز در مناطق مختلف تقسیم شده اند و اقدام به گشت زنی می کنند.وی تبعات غیر اصولی را شامل از بین رفتن پوشش گیاهی، منابع ژنتیکی و دارویی و مناطق طبیعی استان می داند و اعلام می کند: بهره برداری از گیاهان دارویی فقط در قالب طرح باید انجام شود و تنها به کسانی که مجوز داشته باشند آموزش های لازم ارائه می شود، بنابراین نمی توانیم به بومیان منطقه خارج از طرح آموزش دهیم اما اولویت اول ما ارائه مجوز به روستاییان و بومیان منطقه است و تاکنون چند مورد مراجعه در این خصوص داشته ایم.
این مسئول اضافه می کند: 22 طرح گیاهان دارویی استان نیز بازنگری و اقتصادی شده اند تا بومیان و جوامع محلی بتوانند از آن ها بهرهمند شوند.
وی در بخش دیگری از توضیحات خود وضعیت فناوری گیاهان دارویی را نامطلوب ارزیابی می کند و این عامل را دلیل بر خام فروشی و خروج ارزش افزوده این محصولات از استان می داند. «اسکویی» می گوید: محصولاتی مانند باریجه، زرشک، کتیرا و شیرین بیان از اراضی مستثنیات برداشت می شوند و تنها در استان مجوز حمل می گیرند و از استان خارج یا صادر می شوند.