کیمیای کمک به دانشجویان ارشد و دکترا
گزارشی از شرایط سخت تولید علم
نویسنده : بهروز
رشد کمیت تولید علم یکی از عوامل توسعه علمی به حساب می آید، اما اگر این کمیت به سمت نیازهای کشور هدایت نشود نمی توان با قاطعیت در خصوص میزان ارزشمندی آن سخن گفت.
در عین حال علم در بسیاری از ابعاد یک پدیده بین المللی است. با این نگاه، تولید علمی می تواند ارزش آفرین باشد و می توان از آن در جهت بالندگی اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و ... بهره جست. سند سیاست های کلان علم و فناوری نیز بر بین المللی بودن علم تاکید دارد.
شاخص های علم سنجی
به گفته یک استاد دانشگاه، در پی یک دهه تحقیق و درگیر شدن رشته های مختلف، علم سنجی به طور عملی به سمت ارائه شاخصهایی سوق داده شد که به عنوان معیار اصلی در تعیین میزان تولیدات علمی شناخته میشوند.
دکتر «هدایتی» با بیان این که امروزه عمدهترین شاخص تولید علم در سطح جهان، تعداد مقالات علمی نمایه شده است می گوید: تعداد این مقالات بیانگر رشد کمی تولیدات علمی و استنادهای مرتبط با آن نشانگر اثر بخشی مقالات چاپ شده و سطح کیفی آن هاست. وی تصریح می کند: در کنار این شاخصهای اصلی، معیارهای دیگری همچون پژوهشهای کاربردی و تعداد کتاب های چاپ شده، ثبت اختراعات، مراکز رشد فناوری، کنفرانسها و مجلات علمی و پژوهشی در تعیین میزان تولیدات علمی موثرند.
وی می گوید: با این تفاسیر مشخص می شود که منبع تولید علم دانشجویان و دانش آموختگان دانشگاهی و تمام افراد مرتبط در چرخه تحصیل هستند.
آمار نداریم
وی با بیان این که آمار مشخصی در خصوص میزان تولید علم وجود ندارد می افزاید: دستگاه های مرتبط ارائه آمار را پاسکاری می کنند اما آن چه به عنوان تولید علم در استان مطرح است درگیر مسائل و چالش هایی است که تولید علم را به وقفه انداخته است.
یک دانشجوی دکترای ریاضی هم در این باره می گوید: بسیاری از دانشجویان برای تولید علم راغب هستند و علاقه زیادی به ثبت اختراعات شان دارند و در حال طراحی تحقیقات درون دانشگاهی هستند.
سیار با بیان این که با وجود این که بستر برای تولید علم در دانشگاه ها آماده است اما اطلاع رسانی ها ضعیف است، ادامه می دهد: دانشجویان به درستی نمی دانند که برای ثبت و معرفی اختراع شان باید به کجا مراجعه کنند.
وی پیچ و خم ها و فرایندهای اداری را از مسائل و چالش های موجود در راه تولید علم می داند و اظهارمی کند: یکی از دانشجویان این دانشگاه که برای ثبت اختراعش اقدام کرده بود در فرایندهای اداری گرفتار و پس از مدتی طرح به فراموشی سپرده شد.
به گفته این استاد دانشگاه، در کشورهایی مانند ایران ملاک تولید علم در برخی مواقع محدود شده است به ارائه مقالات و استناد به آن ها اما این فقط بخشی از ماجرای تولید علم است. وی تصریح می کند: هنگامی می توان گفت علم تولید کرده ایم که منجر به اتفاقی در راستای رفع نیازهای جامعه باشد و اختراع یا پژوهشی به منصه ظهور برسد که جهان با آن متحول شود اما اکنون تولید علم فقط محدود به ارائه مقاله شده است. وی ادامه می دهد: اگر چه به گزارش پایگاه استنادی جهان اسلام، ایران در تولید علم چندین پله ارتقا یافته اما در عین حال تولید علم کاربردی نشده است جز در موارد محدود و این در حالی است که بین تولید علم و کاربردی کردن آن باید تناسب باشد.
وی ادامه می دهد: استفاده کاربردی از علم تولید شده در استان نیازمند نگاه ویژه است و همان طور که گفته شد فرایندهای اداری یکی از موانع تولید علم در استان است.
وی به حمایت های تسهیلاتی پارک علم و فناوری و مشکلات آن هم اشاره و اعلام می کند: با این که این تسهیلات نام حمایتی دارند اما چیزی جز ضمانت های سنگین و بازپرداخت های کوتاه مدت نیست به نحوی که شرکت ها به جای اندیشیدن به تجاری سازی محصول و دانش خود گرفتار پرداخت اقساط سنگین می شوند.
وی نبود علم کافی در برخی نهادها را یکی از مشکلات این حوزه می داند و ادامه می دهد: حوزه های تولید علم در استان محدود، بسته و تکراری است که این امر موجب در جا زدن می شود.
وی با بیان این که آمار و شاخصی از تولید علم در استان وجود ندارد تا بتوان جایگاه استان را نسبت به کشور مورد ارزیابی قرار داد، می افزاید: همین نقص توانایی تجزیه و تحلیل در این باره را به شدت کاهش داده است.
یک استاد دانشگاه نیز با بیان این که طبق استانداردهای جهانی سه نوع تحقیق بنیادی، کاربردی و تجربی داریم، می افزاید: ما در حیطه تحقیقات بنیادی و محض به خصوص در حوزه فیزیک و شیمی که هدف آن ها پیشبرد مرزهای دانش است، موفق بودهایم.
دکتر تقوی خاطرنشان می کند: اما در زمینه تحقیقات کاربردی که نتیجه باید به صورت محصولی وارد بازار شود، سرمایهگذاری لازم را نداریم. وی اضافه می کند: ما از نظر تعداد مقالات علمی که در جهان منتشر میشود، به خصوص در پنج سال اخیر پیشرفت قابل ملاحظهای داشتیم اما اختراعاتی که در سطح بینالمللی تایید و ثبت میشود، قابل مقایسه با تعداد مقالات علمی نیست.
معاون دانشگاه بجنورد نیز با بیان این که در مجموع در شاخص های کلان حوزه علم و فناوری موسسه پژوهشی جایگاه خوبی نداریم می افزاید: با توجه به این که شاخص تولید علم را درست یا غلط با تعداد مقالات می سنجند به علت نبود یا کمبود مقاطع تحصیلات تکمیلی در این مورد جایگاه خوبی نداریم.
دکتر جعفریانی ادامه می دهد: در رده های دکتراست که می توان نظریه داد اما متاسفانه در این مقطع تعداد دانشجویان ما بسیار کم است.