برخی مناظر بدجور به چهره شهر بجنورد ضربه می زند، زخم هایی که به شدت بدچشمی می نماید و عابر را ناخودآگاه در مقابل هجوم میکروب ها قرار می دهد؛ انگار مدیران شهری و دستگاه های متولی حریف کامیون های حمل زباله نمی شوند و آن ها نیز بدون توجه به حقوق شهروندان در هر کجا که میدان را خالی می بینند نخاله ها را تخلیه می کنند و باید گفت بدون ترمز سلامتی و زیبایی شهر و مردم را زیر می گیرند.
هیچ جای شهر نیست که از آسیب نخاله در امان باشد. شمال، جنوب، شرق و غرب بجنورد، راه های اصلی و فرعی، جاده های شهری و روستایی و خلاصه ممکن است به هر سمتی که نگاه کنیم با انباشت، دپو، تپه و حتی کوهی از نخاله مواجه شویم. نمی خواهد خیلی دور برویم حتی لازم نیست تا تونل برویم؛ همین چند کیلومتری مان در حمزانلو، شهرک فرهنگیان، ملکش، خداقلی یا کلاته محمد علی پهلوان محل انباشت نخاله هایی است که می توانستیم آن ها را بازیافت یا از آن ها استفاده کنیم.
پرده اول
چرا نخاله ها را می توان به راحتی در گوشه و کنار تخلیه کرد؟
راننده یکی از خودروهای حمل نخاله می گوید: با افزایش قیمت سوخت طی کردن مسیر طولانی تا محل هایی مانند دپوی زباله در بابا موسی یا شهرک فرهنگیان و لنگر به صرفه نیست و گاهی برخی از رانندگان برای این که این مسیرهای سخت را طی نکنند به اطراف شهر می روند و در جایی که دیگران از قبل نخاله ریخته اند، بار خود را تخلیه می کنند.وی می افزاید: بسیاری از رانندگان از محل دفع نخاله اطلاعی ندارند و نمی دانند که باید بار نخاله های خود را در کجا تخلیه کنند. او در پاسخ به این سوال که آیا با آن هایی که عامدانه و آگاهانه نخاله های خود را در اطراف شهر و اراضی کشاورزی و باغی و روستاها می ریزند برخورد نمی شود؟ می گوید: رانندگان این خودروها در تعطیلات که واحد اجراییات کار نمی کند یا شبانه نخاله ها را حمل و در این گونه مناطق تخلیه می کنند.
وی می افزاید: معمولاً باید مالکان خانه های تخریبی یا افرادی که نخاله دارند با اطلاع شهرداری ها به این کار اقدام کنند و از شهرداری استعلام بگیرند اما آن ها هم از این موضوع اطلاع ندارند و برای حمل نخاله، خودرو کرایه می کنند. از سویی اگر با شهرداری تماس بگیرند ممکن است هزینه های بالایی برای این کار طلب کند و به نوعی می توان گفت مردم برای این که از پرداخت هزینه در امان باشند این کار را انجام می دهند در حالی که معمولاً این کار هزینه زیادی ندارد و در عوض محیط زیست آلوده نمی شود.
پرده دوم
آیا نبود یا کم بودن اطلاع رسانی از وارد شدن ضرر و زیان به مردم در مناطق تخلیه نخاله های ساختمانی باعث این کار می شود؟
یکی از ساکنان روستای باقرخان با دست، انبوه نخاله هایی را که در اطراف گورستان پارک جاوید ریخته شده است نشان می دهد و می گوید: این نخاله ها به محل زندگی موش و حشرات موذی تبدیل شده است.
«صبری» با دست تابلویی را نشان می دهد که فقط بخش هایی از آن دیده می شود و می گوید: روی این تابلو نوشته شده است از ریختن نخاله در این محل خودداری شود اما خودتان که می بینید آنقدر نخاله ریخته شده است که تابلو دیده نمی شود و فقط بخش هایی از آن بیرون مانده است. این مشکل فقط در این روستا و اطراف گورستان پارک دیده نمی شود، بلکه در سمت دیگر بجنورد یعنی در جنوب شهر نمودی بارز دارد.
«رضایی» ساکن ملکش است. او نیز که از ریخته شدن نخاله های ساختمانی در اطراف این روستا گلایه دارد، می گوید: با وجود این که خودروهای حمل نخاله باید ضایعات ساختمانی را در خارج از شهر تخلیه کنند اما در اطراف این روستا تخلیه می کنند و این امر منظره نازیبایی را ایجاد کرده است، علاوه بر آن روستاییان تابستان ها از دست گرد و خاک و زمستان ها از دست حیوانات و جوندگانی که در میان این نخاله ها زندگی می کنند دچار مشکل می شوند. وی ادامه می دهد: این مشکل در حاشیه جاده بش قارداش هم دیده می شود و اراضی کشاورزی حاشیه جاده به مرور زمان در حال خشک شدن و نابودی است.
او در ادامه می گوید: شاید برخی از مالکان این اراضی بدشان نمی آید زمین های شان خشک شود تا بتوانند آن ها را به مسکونی تبدیل کنند یا کاربری آن ها را با استناد به خشک شدن تغییر دهند. در اطراف صندل آباد هم وضعیت نخاله ها همین گونه است. یکی از معتمدان این محله می گوید: بارها این موضوع را پیگیری و حتی چندین بار رانندگان متخلف را متوقف کرده ایم و از آن ها قول گرفته ایم که این کار را دوباره انجام ندهند اما از پس آن ها بر نمی آییم و روز از نو و روزی از نو.
وی که مایل به ذکر نام خود در این گزارش نیست، می افزاید: حتی یک مرتبه محل هایی را که در آن ها نخاله ریخته می شود با کمک خودروهای اداره راه و شهرسازی هموار کردیم و در حاشیه روستای صندل آباد هم لاگن برای ریختن نخاله تعبیه شد اما متأسفانه هنوز هم ریختن نخاله های ساختمانی در این محل ادامه دارد.
پرده سوم
نخاله های ساختمانی از منظر اقتصادی هم قابل بررسی است و کارشناسانی که در این مورد صاحب نظرند در مورد نخاله های ساختمانی نکته هایی را مطرح می کنند که قابل تامل و توجه است.
یک دکترای محیط زیست شهری در این مورد می گوید: آمارها بیانگر آن است که ۳۰ تا ۴۰ درصد گازهای گلخانه ای و ۴۰ تا ۵۰ درصد پسماندهای تولید شده در زمین، محصول صنعت ساختمان است.«وحیدیان» می افزاید: به نظر برخی از کارشناسان شهری با تصویب طرح جامع و ابلاغ آن پیش بینی می شود که میل به تخریب و نوسازی در شهرها افزایش یابد و در نتیجه شاهد تولید نخاله های ساختمانی زیاد به ویژه در شهرهای بزرگ باشیم. وی تصریح می کند: چنانچه طرحی برای سامان دهی و بازیافت نخاله های ساختمانی نداشته باشیم در آینده ای نه چندان دور تولید آن ها همچون زباله های خانگی بحران ساز می شود.وی در مورد تولید دورریزهای ساخت و تخریب در ایران به خصوص در مقایسه با کشورهای توسعه یافته می گوید: این رقم بسیار بالاتر از دیگر کشورهاست، به عنوان مثال در ایران میزان مصرف فولاد و سیمان در نرخ رشدی معادل 14.8 درصد است.
وی می گوید: با توجه به محدودیت منابع طبیعی و حفظ سرمایه های ملی برای نسل های آینده و همچنین حفظ محیط زیست، مدیریت دورریزهای ساختمانی اهمیت و ضرورت دارد زیرا با داشتن مدیریت صحیح و برنامه کارآمد و کاهش حجم دورریزهای ساختمانی نه تنها از هدر رفتن منابع طبیعی و سرمایه های ملی جلوگیری می شود بلکه هزینه های اضافی و جانبی کمتر شده و به لحاظ اقتصادی سودمند تر است اما متأسفانه در رابطه با مدیریت دورریزهای ساختمانی در ایران، به علت نبود قوانین و مقررات و دستورالعمل های ملی و منطقه ای مشکل مواد زاید جامد به صورت یک معضل درآمده است.وی می گوید: مواد اصلی دور ریزهای ساختمانی که می توان آن ها را بازیافت کرد بتن، چوب، فلزات، خاک، گچ و آجر و این در حالی است که مصالح بازیافتی را می توان در بخش های مختلف عمرانی نظیر طراحی پارک ها، تسطیح شیب ها، محوطه سازی، راه سازی و تهیه بتن و نیز به عنوان مصالح پرکننده زهکشی و زیرسازی راه ها به کار برد اما متاسفانه این اتفاق نمی افتد.
پرده آخر
در همین باره، معاون خدمات شهری بجنورد با بیان این که از حجم نخاله های ساختمانی که هر روز تخلیه می شود رقم دقیقی در دست نیست، می گوید: تخلیه نخاله ها در اطراف شهرها توسط خود شهروندان انجام می شود و در هر نقطه ای که ریخته شود مصداق بارز تضییع حقوق شهروندان است.
«خاکشور» می افزاید: با این که چند نقطه از اطراف شهر بجنورد برای تخلیه نخاله پیش بینی شده است اما باز هم خودروهای حامل نخاله برای کوتاه کردن راه هر جا که بتوانند بار خود را تخلیه می کنند که این امر هم بهداشت و هم منظره شهر را تحت تأثیر قرار می دهد. وی بیان می کند: با این که هیچ هزینه ای در این مورد از شهروندان گرفته نمی شود اما رانندگان خودروهای زباله به محل هایی که برای دفن زباله در نظر گرفته ایم نمی روند و اگر چه اجراییات و پلیس ساختمان در گشت هایی که دارند با دیدن خودروهایی که نخاله ها را در محلی غیر از محل های تعیین شده می ریزند، آن ها را متوقف و به مراجع قضایی معرفی می کنند و جریمه هایی نیز شامل آن ها می شود اما باز هم نمی توان همه این خودروها را متوقف کرد. وی می افزاید: از ابتدای ماه جاری، معدن نخاله های ساختمانی را از شهرک فرهنگیان به معدن جدید در تقاطع کمربندی شمالی با روستای لنگر منتقل و بر کنترل کامل دستگاه های نظارتی تاکید کرده ایم و ستاد خاک و ماسه هم این ماموریت ها را رصد می کند. وی تصریح می کند : در صورتی که موردی از چشم ماموران ما دور بماند از مردم درخواست می کنیم تخلفات رانندگان را اعلام کنند و از سویی برنامه ای داریم که با توجه به آن خودروهای حمل نخاله به جی پی اس مجهز شوند تا بتوانیم رفت و آمد آن ها را رصد کنیم.